W obliczu zmian klimatycznych i rosnącego nacisku na zrównoważony rozwój, integrowanie zasad środowiskowych do zamówień publicznych staje się priorytetem. Kryteria ESG szybko stają się integralną częścią postępowań – mogą zapewnić zamawiającym solidną podstawę do podejmowania decyzji odpowiedzialnych środowiskowo i wspierać zrównoważony rozwój.
Zamówienia publiczne są ważnym narzędziem promowania zrównoważoności: pozwalają zamawiającym wywierać bezpośredni wpływ na rynek i stymulować popyt na produkty oraz usługi przyjazne środowisku. Zgodnie z § 6 ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych zamawiający mogą akcentować zasady społecznie i środowiskowo odpowiedzialnych zamówień, co otwiera drogę do włączania aspektów środowiskowych na wszystkich etapach procesu.
Odpowiedzialne środowiskowo decyzje na każdym etapie postępowania obejmują m.in. redukcję emisji gazów cieplarnianych, wspieranie źródeł energii odnawialnej, ochronę bioróżnorodności oraz efektywne gospodarowanie zasobami naturalnymi. Do takich działań należy np. zakup cyrkularny, który uwzględnia pełny cykl życia produktów i usług, aby minimalizować wpływ i maksymalizować recykling materiałów.
Przykład z praktyki: zamawiający kupuje meble z materiałów z recyklingu lub odnawialnych, a jednocześnie zobowiązuje dostawców do odbioru produktów po zakończeniu ich życia.
Kolejny kluczowy aspekt to efektywność energetyczna – ograniczanie zużycia energii i śladu węglowego. Zamawiający publiczni mogą np. inwestować w budynki energooszczędne lub przechodzić na flotę pojazdów elektrycznych.
Rozwijającą się koncepcją wspierania zrównoważonej mobilności w miastach jest zakup autobusów elektrycznych, których eksploatacja stanowi istotny krok w kierunku dekarbonizacji transportu miejskiego i ograniczenia zależności od paliw kopalnych.
Inny przykład: miasto w ramach strategii zrównoważonego rozwoju wymieniło stare oświetlenie na lampy LED. Z kolei zielone dachy poprawiają izolację budynków, redukują zużycie energii, wspierają bioróżnorodność i retencję wody opadowej – pokazując wielofunkcyjne korzyści projektowania proekologicznego. Równie ważne jest akcentowanie przyjazności produktów dla środowiska, wytwarzanych przy minimalnym wpływie na naturę.
Praktyka: przy zamówieniu usług sprzątania zamawiający wymaga stosowania biodegradowalnych, przyjaznych środowisku środków i materiałów, które nie oddziałują negatywnie na ekosystemy wodne. W usługach żywienia publicznego wymóg opakowań kompostowalnych może być krokiem do ograniczenia odpadów z tworzyw sztucznych.
Przy formułowaniu specyfikacji i wyborze dostawców kluczowe jest priorytetowe traktowanie kryteriów bezpośrednio powiązanych ze zrównoważonością, a przy tym mierzalnych i egzekwowalnych. Włączając kryteria środowiskowe do procesu oceny i stosując narzędzia LCA (oceny cyklu życia) dla produktów i usług, realnie wspieramy odpowiedzialność środowiskową.
Gospodarowanie środkami publicznymi pozostaje pod lupą mediów i opinii publicznej. Transparentna i proaktywna komunikacja sensu, celów, korzyści i wyników zrównoważonych zamówień zapobiega nieporozumieniom i krytyce oraz wzmacnia poparcie społeczne dla takich inicjatyw.
Kluczowym wyzwaniem jest równowaga między zrównoważonością a wymogami prawnymi. Zamawiający mogą mieć trudności z definiowaniem kryteriów środowiskowych, które jednocześnie są zgodne z prawem i skutecznie wspierają cele środowiskowe. Restrykcyjna regulacja i potrzeba przejrzystości mogą utrudniać włączanie innowacyjnych, zrównoważonych rozwiązań do zamówień publicznych.
Potencjalne odwołania wykonawców do kryteriów zrównoważoności to kolejne ryzyko: mogą twierdzić, że wymagania są zbyt kosztowne, technicznie niewykonalne lub faworyzują konkurentów. To wymaga starannego przygotowania wymagań – tak, by były jasne, obiektywnie mierzalne i jednakowe dla wszystkich uczestników. Ważną rolę odgrywa też organ ochrony konkurencji: trzeba liczyć się z możliwością, że wybór najkorzystniejszej oferty zostanie poddany kontroli.
Praktyka pokazuje, że nacisk kładziony jest na transparentne i uczciwe procedury przy jednoczesnym uznaniu potrzeby integracji zasad zrównoważonych w zamówieniach publicznych. Skup się na rzetelnym przygotowaniu dokumentacji, jasnym formułowaniu kryteriów i otwartej komunikacji ze wszystkimi stronami – np. poprzez konsultacje rynkowe lub wsparcie niezależnych ekspertów.
Aktywne rozwiązywanie potencjalnych sporów i wyzwań poprzez dialog we właściwym czasie może prowadzić do skutecznej deeskalacji i wzmacniać zaufanie do procesu. Wsparciem są m.in. decyzje S0176/2022/VZ oraz R0101/ /2022/VZ**, w których podkreślono obowiązek uwzględniania nie tylko kosztów bezpośrednich, lecz także kosztów cyklu życia przy ocenie ofert – co sprzyja zakupom zrównoważonym i uwzględnia długoterminowe skutki dla społeczeństwa i środowiska.
Wreszcie, niezbędne jest tworzenie silnych polityk i procesów wewnętrznych wspierających zrównoważone zamówienia oraz ich głębokie zakorzenienie na wszystkich poziomach organizacji. Szczególną uwagę warto poświęcić szkoleniom pracowników, aby rozumieli sens i metody zrównoważonych zakupów – to podnosi świadomość i zdolność do skutecznego reagowania na wyzwania wdrożeniowe.
Przykłady z zagranicy pokazują, że współpraca międzynarodowa może odgrywać kluczową rolę w rozwoju zrównoważonych zamówień publicznych. Wymiana doświadczeń i dobrych praktyk oraz wspólne standardy i metodyki pomagają przełamywać bariery i przyspieszać transformację. Do ważnych inicjatyw należą m.in. Europejski Zielony Ład, Sustainable Public Procurement Partnership, International Sustainable Public Procurement Alliance oraz program „Green Procurement” Banku Światowego.
Ustawa Prawo zamówień publicznych stanowi ramy legislacyjne wspierające zrównoważone zamówienia. Dodatkowo dyrektywy Unii Europejskiej i krajowe wytyczne metodyczne dają wskazówki, jak skutecznie integrować zrównoważoność w praktyce. Choć znaczenie wsparcia prawnego jest bezdyskusyjne, ramy te wymagają dalszego rozwoju i aktualizacji, by odzwierciedlać nowe trendy i wyzwania.
Na przykład: rewizja obowiązujących przepisów może zwiększyć elastyczność i umożliwić innowacyjne podejścia przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony środowiska. Krajowa Strategia Zamówień Publicznych w Czechach na lata 2024–2028, przyjęta przez rząd w lutym, kładzie nacisk na środowiskowo i społecznie odpowiedzialne zamówienia. Zwraca uwagę, że pomimo wsparcia legislacyjnego i edukacyjnego, odpowiedzialne zamówienia nie są jeszcze powszechnym standardem, a w praktyce dominują kryteria cenowe i techniczne. To podkreśla potrzebę pełnej implementacji zasad odpowiedzialnych zamówień.
W zgodzie ze Strategią, Plan Działań na rzecz Zrównoważonych Zamówień zawiera konkretne kroki i środki, w tym minimalne standardy dla wybranych kategorii (np. usługi sprzątania, ochrona, papier biurowy, żywność, catering). W kolejnej fazie standardy mają zostać rozszerzone na następne grupy przedmiotowe. Istotne jest też monitorowanie i ocena stosowania standardów w eForms oraz ocena wkładu w zamówienia odpowiedzialne środowiskowo i społecznie.
§ 6 Pzp pozwala akcentować zgodność z zasadami odpowiedzialnych zamówień już na etapie przygotowania specyfikacji i wyboru wykonawców. Uzasadnianie działań zamawiającego jest kluczowe dla przejrzystości i rozliczalności, dlatego trzeba być gotowym do komunikowania i obrony kryteriów wyboru oraz przebiegu procesu od początku postępowania.
Wzór dla sektora prywatnego: integracja kryteriów zrównoważoności w administracji publicznej to zarówno szanse, jak i wyzwania wymagające wyważenia i strategicznego zarządzania. Administracja może dawać przykład rynkowi, stymulując pozytywne zmiany społeczne i środowiskowe. Aby w pełni wykorzystać potencjał zielonej transformacji, potrzebne są działania skoordynowane, edukacja i włączenie wszystkich interesariuszy.
Postęp w zrównoważonych zamówieniach publicznych wymaga wdrażania innowacji i technologii wspierających ekoefektywność.
Przykłady to inteligentne budynki o minimalnym zapotrzebowaniu na energię czy zastosowania sztucznej inteligencji do optymalizacji zużycia energii i zasobów w obiektach administracji. Na poziomie administracyjnym chodzi o narzędzia cyfrowe, które usprawniają komunikację zamawiających z wykonawcami, redukują obciążenia administracyjne i pozwalają precyzyjniej monitorować oraz oceniać wpływ środowiskowy umów.
Wykorzystanie narzędzi cyfrowych do monitorowania realizacji w czasie rzeczywistym pomaga utrzymywać standardy zrównoważoności przez cały cykl życia projektu. Systemy zdalnego nadzoru mogą np. śledzić zużycie energii i wydajność paneli fotowoltaicznych na dachach budynków publicznych, wskazując obszary dalszych usprawnień.
Zaawansowana analityka danych i narzędzia do zarządzania łańcuchem dostaw wykorzystujące AI i uczenie maszynowe ułatwiają śledzenie wpływu środowiskowego dostawców, ich produktów i usług. Dzięki temu możliwa jest kompleksowa ocena ofert pod kątem śladu węglowego, recyklingu materiałów i efektywności energetycznej. Integracja technologii cyfrowych w zamówieniach jest więc kluczem do większej efektywności, przejrzystości i zrównoważenia – a tym samym do skuteczniejszej odpowiedzi na wyzwania środowiskowe i ochrony przyrody dla przyszłych pokoleń.
** na podstawie prezentacji kursu Digital Custom Team
Zamówienia publiczne na innowacyjne rozwiązania: przełamywanie barier i przyspieszanie innowacji Zamówienia publiczne na innowacyjne rozwiązania (PPI) to potężne narzędzie, które pozwala sektorowi publicznemu w pełni wykorzystać siłę nabywczą,…
Digitalizacja zakupów nie polega na jednym doskonałym programie, tylko na sprytnym łączeniu narzędzi. Oto podsumowanie doświadczeń Jiříego Špalka oraz praktyczne wskazówki, które możesz wdrożyć od razu. Digitalizacja zakupów…
Zasady ochrony danych osobowych tutaj.
